Monetair en begrotingsbeleid in een monetaire unie

Monetair beleid en begrotingsbeleid dragen elk op hun eigen wijze bij aan de economie

Monetair beleid en begrotingsbeleid zijn twee belangrijke instrumenten om de economie gezond te houden. Beide beïnvloeden ze de economie, maar op verschillende manieren.

Bij monetair beleid gaat het erom de prijzen van goederen en diensten stabiel te houden. Het is de taak van de centrale bank om ervoor te zorgen dat de inflatie (het tempo waarin het algehele prijspeil van goederen en diensten in de loop van de tijd verandert) laag, stabiel en voorspelbaar blijft.

Het begrotingsbeleid heeft betrekking op de economische beslissingen van overheden. Zo kunnen overheden besluiten geld uit te geven aan publieke diensten, aan ondersteuning van de economie en aan het verminderen van de ongelijkheid. Het benodigde geld hiervoor verkrijgen ze uit belastingen of door te lenen op de financiële markten.

De wisselwerking tussen het monetair beleid en het begrotingsbeleid is belangrijk

Het monetair beleid werkt anders dan het begrotingsbeleid. Toch is er een verband. Prijsstabiliteit en een evenwichtige economie gaan immers hand in hand. Dit verband is vooral sterk in tijden van crisis, zoals we tijdens de pandemie hebben gezien. De crisis heeft Europa hard getroffen en de economie schade berokkend, maar de combinatie van monetair beleid en begrotingsmaatregelen heeft ons voor erger behoed. Deze tweeledige aanpak heeft veel mensen en bedrijven geholpen om de crisis te doorstaan. Zonder afstemming van het monetair beleid en het begrotingsbeleid was het positieve effect kleiner geweest.

De manier waarop deze twee beleidsvormen op elkaar inwerken, is van belang voor de toestand van de economie. Daarom hebben we die wisselwerking bij onze strategische evaluatie betrokken.

Eén monetair beleid, veelvoudig begrotingsbeleid

Monetair beleid en begrotingsbeleid moeten op elkaar zijn afgestemd om een economie soepel te laten draaien. Dat is niet altijd makkelijk – vooral niet omdat monetair en begrotingsbeleid in het eurogebied onafhankelijk van elkaar worden gemaakt. De ECB voert een gemeenschappelijk monetair beleid voor de 19 landen van het eurogebied. Maar de nationale overheden van die 19 landen maken allemaal hun eigen begrotingsbeleid. Dat de twee zijn gescheiden, heeft een goede reden. In het verleden is gebleken dat wanneer de overheid volledige zeggenschap heeft over centrale banken, prijzen uit de hand kunnen lopen.

Om te voorkomen dat de geschiedenis zich herhaalt, zijn de Europese leiders een aantal belangrijke kernbeginselen overeengekomen. Ten eerste is de ECB onafhankelijk. Overheden mogen de ECB niet vertellen wat ze moet doen. Ten tweede mag de ECB niet rechtstreeks geld aan overheden geven. En ten derde moeten overheden gemeenschappelijke regels volgen om hun bestedingen binnen de perken te houden.

Nieuwe uitdagingen vragen om afstemming tussen monetair en begrotingsbeleid

Deze beginselen zijn nog altijd actueel. De afgelopen tien jaar is echter ook gebleken dat nieuwe uitdagingen om nieuwe antwoorden vragen, zowel van het monetair beleid als van het begrotingsbeleid.

Door grote veranderingen in de samenleving is onze economie anders gaan werken. Denk bijvoorbeeld aan de mondialisering en het feit dat mensen wereldwijd steeds langer leven en meer sparen. De mondiale financiële crisis van 2008 heeft bovendien een lange periode van economische zwakte ingeluid. In veel economieën, over de hele wereld, is de inflatie te laag, ook in het eurogebied.

De ECB heeft daarop gereageerd door de rente te verlagen. Daarnaast heeft de ECB nieuwe instrumenten ingezet om de prijzen in deze moeilijke tijden stabiel te houden. Wanneer de rente zeer laag of zelfs negatief is, hebben centrale banken weinig ruimte om een zwakke economie verder te ondersteunen.

In zo'n situatie worden de overheidsuitgaven een belangrijker en ook krachtiger instrument. Overheidsuitgaven kunnen de economie stimuleren en de inflatie weer in lijn brengen met het doel van de centrale bank. Gezamenlijke monetaire en budgettaire inspanningen zijn vooral van belang wanneer de economie in zwaar weer zit.

Het hangt af van de toestand van de economie

Hoe de wisselwerking tussen het monetair beleid en het begrotingsbeleid er in de toekomst uitziet, hangt af van de toestand van de economie. Als het economisch slecht gaat en de rente al erg laag is, heeft het zin om het monetair beleid en het begrotingsbeleid beide in te zetten om de economie er weer bovenop te krijgen. Daar is minder reden voor als de economie goed draait. In goede tijden zouden overheden hun financiën op orde moeten brengen, zodat ze er klaar voor zijn als in de toekomst weer mindere tijden aanbreken.